Om Nederland veilig te houden, moeten we met AI vooroplopen

Deze opinie van Maaike Okano-Heijmans en Alexandre Ferreira Gomes is gepubliceerd in Trouw op 1 mei 2024. 

Het is een kwestie van tijd voor je AI kunt vragen om een bedrijf te hacken en geheime informatie buit te maken. Nederland is totaal niet voorbereid op de razendsnelle verandering die AI teweegbrengt, waarschuwen Maaike Okano-Heijmans en Alexandre Gomes van Instituut Clingendael.

Beleidsmakers, politici en bedrijven vragen zich gelukkig steeds vaker af of we in Nederland nog grip hebben op de digitale samenleving en economie. Die discussie moet ook gaan over Generatieve AI (GenAI), de technologie die de meeste mensen kennen van ChatGPT. GenAI zal onze nationale veiligheid en innovatiekracht ondermijnen als we geen Nederlandse kennis en kunde hebben. Investeren in eigen kracht is nu nodig om zeggenschap te behouden.

GenAI is kunstmatige intelligentie die met eenvoudige aanwijzingen nieuwe content kan creëren, zoals tekst, video en zelfs games. “Schrijf een opiniestuk!” “Maak een spel waarin je Mark Rutte de macarena laat dansen!” Het besef dat ook deze opdracht mogelijk is, lijkt nog niet ingedaald: “Blijf bedrijf X aanvallen tot je binnen bent, en zoek dan naar geheime informatie over Y!”

GenAI is een gamechanger. Een razendsnelle, exponentiële ontwikkeling die onze maatschappij, politiek en economie transformeert.

GenAI is een gamechanger. Een razendsnelle, exponentiële ontwikkeling die onze maatschappij, politiek en economie transformeert. Een uitdaging voor onze nationale veiligheid, concurrentievermogen en cyberveiligheid.

We willen voorloper zijn, maar hoe?

Tijd dus voor een plan. De visie op generatieve AI die het demissionaire kabinet in januari presenteerde, is een nuttige stap. De ambitie: we willen voorloper zijn. Maar hoe? En hoe snel? We zijn ruim drie maanden verder en er lijkt niks gebeurd. 

Behoud van ‘waarden en welvaart in Nederland’ is het doel van de overheidsvisie. Dit kan alleen als we op korte termijn investeren in kennis en in eigen kampioenen. Als we geen koploper in GenAI zijn, belemmert dat onze innovatiecapaciteit. Die zal namelijk steeds meer leunen op deze slimme technologie.

Gebrekkige innovatiekracht raakt direct onze veiligheid, want GenAI maakt meer grootschalige en autonome cyberaanvallen mogelijk. Ook om onze (vitale) infrastructuur te wapenen tegen nieuwe offensieve instrumenten hebben we AI-kennis nodig. Nu dreigen we het stuur volledig uit handen te geven.

Net als bij software, clouddiensten en andere technologieën lopen de Amerikanen voorop met GenAI. OpenAI (het bedrijf achter ChatGPT), Google en Anthropic investeren miljarden om de beste AI-modellen te leveren. Na jarenlange investeringen brengen Chinezen binnenkort eigen spelers in de wedstrijd. Nederland – of eigenlijk: Europa – staat langs de lijn en kijkt ernaar. Alle Europese hoop ligt nu bij Mistral AI. Maar deze Franse start-up ging in zee met Microsoft (dat ook achter OpenAI zit) als strategisch partner en financier.

Regulering is niet genoeg 

Dat is een probleem. Want we staan al ver achter in deze tech-race. We komen er niet met alleen beschermende maatregelen en regulering, zoals de AI Act. Scheidsrechters zijn hard nodig, maar winnen geen wedstrijden. GenAI vereist dat we afstappen van de huidige denklijn. We kunnen geen koploper zijn op álle aspecten, maar moeten investeren in specifieke delen die realistisch zijn. Waar kunnen we als Nederland verschil maken?

We moeten meer en sneller investeren in mensen, een cultuur van innovatie en commercialisatie, en vertrouwen tussen spelers in het systeem. Ook in de Europese markt, want die schaal hebben bedrijven nodig om winst te maken, en dat is de basis voor verdere innovatie en toepassingen.

De overheid moet ook veranderen, want bestaande wetgeving en financiën kennen een doorlooptijd die niet past bij de razendsnelle ontwikkelingen van GenAI. Besluitvorming die zich alleen maar richt op zorgvuldigheid volstaat niet meer. Dat de signalen van ASML, dat dreigde te vertrekken uit Nederland vanwege het slechte investeringsklimaat, snel zijn opgevangen, is een stap in de goede richting.

Soevereiniteit betekent niet dat we onszelf isoleren en alle buitenlandse spelers buitensluiten. Het betekent dat we op onze eigen kracht kunnen blijven vertrouwen.

Met medewerking van Koen Aartsma.