’Europa is pas krachtig als landen zelf keuzes maken’

Dit opinieartikel van Adriaan Schout is gepubliceerd in De Telegraaf op 6 maart 2024.

Hoe krijg je in deze stormachtige geopolitieke tijden een krachtige EU? Via uitbreiding, of juist niet? En hoeveel moeten lidstaten te zeggen hebben over beleid? Adriaan Schout ziet het thema ’integratie’ opdoemen richting de Europese parlementsverkiezingen in juni. 

Grote grensoverschrijdende problemen dwingen de EU om haar meerwaarde te bewijzen. Wat te doen met Europese defensie nu Amerika afhaakt? Hoe wordt de achteruitgang van de natuur gestopt? Andere werelddelen investeren sterk in industriepolitiek, maar wat is het Europese antwoord? Migratie blijft ook een hoofdpijndossier. Het officiële Europese verhaal is dat dit vraagt om meer Europese bevoegdheden, een hoger EU-budget, eurobonds en vormen van Europese belastingen. Tijd om te erkennen, volgens traditionele federalisten, dat soevereiniteit moet worden overgedragen om versnippering en onenigheden tussen lidstaten weg te nemen.

 De Unie is een verstandshuwelijk met mooie beloftes en veel onenigheid. De vlucht naar voren zal niet werken.

Draagvlak

De daadkracht van Europese eenheid stuit echter op draagvlak van de kiezer. De verduurzaming schuurt met de opkomst van rechts. Oost-Europese landen willen meer militaire steun voor Oekraïne, maar Spanje is terughoudend. Polen koopt geen Duitse tanks vanwege oude wonden. Over Israël staat Duitsland tegenover Ierland en Spanje. Ook is er amper extra geld beschikbaar. Daarbij komt: eigen budget eerst.

Ondanks gedeelde zorgen over veiligheid en milieu zijn onze bevolkingen geen gewortelde Europeanen. Nederlanders zijn nog het meest vóór de EU, maar zelfs dan nog mag de Europese vlag niet in de Tweede Kamer staan. Duitsers en Fransen steunen de EU aanmerkelijk minder. Met gebrekkig draagvlak gaan Europese mooi-weer-doelen snel knellen, komen rechtervleugels op en krijgt Oekraïne niet de steun die nodig is. De Unie is een verstandshuwelijk met mooie beloftes en veel onenigheid. De vlucht naar voren zal niet werken.

Uitbreiding

Grote verschillen tussen lidstaten en gebrekkig draagvlak zijn geen goede uitgangsposities voor de aanstaande uitbreiding met nieuwe lidstaten van de westerse Balkan tot aan Georgië. De officiële lezing is dat uitbreiding zorgt voor geopolitieke stabiliteit. Echter, de eenheid kan ook verzwakken. De nieuwe landen zijn verplicht om de euro in te voeren, maar zijn ze daar sterk genoeg voor? Blijven ze buiten de euro, dan is de Unie opgesplitst in een binnen- en buitenring. Dit is een recept voor frustraties van tweederangsburgers. Als ze wel de euro invoeren, dan zijn hun economische risico’s een bedreiging voor de eurozone. Om de Unie bestuurbaar te houden met nog meer lidstaten, staat de omvorming van de Commissie tot Europese regering op de agenda. Maar accepteren kiezers inperking van hun nationale parlementen? Hoe zwaarder de agenda, hoe scherper de onderlinge verschillen. De paradox van de Ever Closer Union is dat hij hapert als je hem nodig hebt. Eenheid veronderstellen is naïef en gevaarlijk. Nationale parlementen bedienen vooral hun eigen kiezers; grote Europese ambities kunnen daar makkelijk in het gedrang komen.

Diversiteit

Eenheid veronderstellen is naïef en gevaarlijk.

In plaats van streven naar eenheid moeten wij Europeanen diversiteit respecteren. De EU is sowieso gebouwd op pragmatisme en flexibiliteit. Defensie-samenwerking binnen coalitions of the willing leidt zelfs tot een ambitieuze F16-coalitie voor Oekraïne. Lidstaten zelf milieudoelen laten formuleren kan realistischer zijn dan Green Deal-ambities voor 2050 waar de Commissie nu al van terugkrabbelt. In verschillende samenstelling en op verschillende tempo’s zullen lidstaten, net als in het verleden, gezamenlijk problemen met veel krakeel oplossen. Fraai is het niet, maar zo werkt de EU best goed en gekrakeel hoort bij politiek.

Vorige EP-verkiezingen stonden bol van daadkracht en federalisering. Ondertussen willen de meeste burgers vooral pragmatische samenwerking. Net die optie is zwaar onderbelicht in de Europese politiek. Tijd dat Europese politieke partijen wakker worden.