Tussen Hoop en Vrees
Welke internationale ontwikkelingen bieden hoop voor de toekomst, en welke bedreigen de veiligheid en brede welvaart in Nederland? De Clingendael Buitenland Barometer peilt sinds 2021 de internationale ontwikkelingen die Nederlanders als bedreigend ervaren en sinds 2022 ook de ontwikkelingen waar zij hoop uit putten.
In 2021 werd de houding ten opzichte van 17 dreigingen gepeild. De migratiedruk op de Europese buitengrenzen kwam toen als grootste dreiging naar voren. Gevolgd door de opkomst van China als wereldmacht. De negatieve gevolgen van klimaatopwarming kwamen toen op de derde plaats. Op vier volgde radicaal extremisme en terrorisme en op vijf de grote tegenstellingen tussen EU-lidstaten. De dreiging die uitging van Rusland stond toen op plaats 8, ongeveer in het midden van de dreigingshiërarchie.
In februari 2022 viel Rusland grootschalig Oekraïne binnen en kreeg het Europese continent te maken met grote economische en politieke onzekerheden ten gevolge van de oorlog in Oekraïne. Hoge inflatie, cyberaanvallen, energieafhankelijkheid, desinformatiecampagnes en internationale spanningen werden toen het meest bedreigend geacht. De Ruslandschok veranderde de kijk van Nederland op internationale dreigingen fundamenteel.1 Ontwikkelingen die een jaar voordien nog meest bedreigend werden geacht, verschoven daardoor naar achteren in de rangorde. De eerste klimaatgerelateerde bedreiging kwam toen op de 6de plaats (te midden van 36 mogelijke bedreigende ontwikkelingen); de eerste migratiegerelateerde bedreiging op de 12de plaats.
In 2022 werd ook gevraagd naar de internationale ontwikkelingen die de Nederlanders hoopgevend achten. Over het algemeen corresponderen de hoopgevende ontwikkelingen met de bedreigende ontwikkelingen; zij vormen daar als het ware een antwoord op. Zo werd in 2022 veel hoop gesteld in het versterken van de verdediging tegen cyberaanvallen, in een prijsplafond tegen de stijgende gasprijzen en in het investeren in veiligheid. Kijkt men naar het algemene beeld van de bedreigingen en hoopgevende ontwikkelingen, dan blijkt daar een duidelijke aspiratie van de Nederlandse bevolking uit: men ontleent hoop aan de-globalisering, gemeenschapsafbakening en bescherming van de gemeenschap.
In februari 2023 is het Tussen Hoop en Vrees onderzoek herhaald in het kader van de totstandkoming van de Strategische Monitor van 20232. Een steekproef van 4118 respondenten werd gevraagd naar hun opvatting over hoofdzakelijk internationale ontwikkelingen. 33 mogelijk bedreigende en 24 mogelijk hoopgevende ontwikkelingen werden aan de respondenten voorgelegd, met de vraag om ze een score toe te kennen op een schaal tussen 0 en 10.
Na de eerste Ruslandschok zien we in de houdingen weer een aantal eerder onderkende patronen opduiken. Nederlanders voelen zich bedreigd door globalisering en zien ook veel bedreigingen van hun gemeenschap en levenswijze. Dat leidt ertoe dat ontwikkelingen die kunnen worden beschouwd als de-globaliserend en als gemeenschapsafbakenend of -beschermend hoopvol worden geacht. Irreguliere migratie staat in 2023 weer in de top van de bedreigingen. Terwijl er over irreguliere migratie als bedreiging een vrij grote mate van eensgezindheid bestaat, is er verdeeldheid wat mogelijke oplossingen betreft. In 2021 werd vastgesteld dat klimaat en irreguliere migratie beide in de top van de dreigingshiërarchie stonden. Sindsdien zien we echter dat de mate waarin de Nederlanders de opwarming van het klimaat bedreigend achten enigszins afneemt. Uit de analyse van de gegevens van 2023 blijkt ook waar dat mogelijk mee samenhangt.
Download de Barometer Alert 'Tussen Hoop en Vrees'
